Elektro Gitar’da Hangi Kalınlıkta Tel Kullanmalısınız?

Merhaba Gitar Öğrencisi okuyucuları, öncelikle terminolojiden kısaca bahsedeyim. Tel setlerinin kalınlıkları en ince telin inç cinsinden kalınlığı ile isimlendiriliyor. Mesela ‘010 tel’ dendiği zaman ince mi teli 0.010 inçlik kalınlıkta olan tel takımı anlaşılıyor. Elektrik gitarda en çok kullanılan tel kalınlığı 009 ve 010 takımlarıdır. Popülerite açısından bu ikisini 008 ve 011 takip eder.

Kalınlık arttıkça teller sertleşiyor, inceldikçe yumuşuyor. Kalın olan telleri akorda çekmek için daha fazla sıkmak gerektiğinden eşyanın doğası gereği ince tele göre hissiyat daha sert oluyor. Bu durumda bending (tel çekme), vibrato gibi teknikleri uygulamak ince tellerde daha kolay oluyor. Oysa ince tellere göre kalın tellerde daha dolgun ton çıktığı söylenir. Ayrıca kalın tellerin salınım sırasında ortaya çıkan dairesel hareketleri daha dar olacağından tel yüksekliği daha düşük ayarlanabilir. Bu da çalımı kolaylaştıracak başka bir etkendir. Bunların dışında genel olarak ince tellerin ton olarak daha parlak olduğu bilinir. Benzer şekilde tel kalınlığı artıkça ton daha matlaşacaktır.

Uzun sözün kısası kalın tel kullanmanın da ince tel kullanmanın da avantajları ve dezavantajları var. Tavsiyem 009 ve 010 kalınlıklarındaki setleri denemeniz ve ikisinden birinde karar kılmanızdır. Tel kalınlığını değiştirdiğinizde kısa bir süre yadırgayacağınızı ancak kısa süre içerisinde uyum sağlayacağınızı göreceksiniz. Ne de olsa parmaklarınız perdelere basarken alıştığı miktarda kuvvet uygulayacaktır. Tel kalınlığı inceldiğinde uygulamaya alışkın olduğunuz kuvvet fazla gelecek ve sürtone olmanıza sebep olacaktır. Tersi de doğrudur. Yani ince bir setten daha kalına geçtiğinizde bend’lerinizin tutmadığı görecek, sol el hakimiyetinizin zayıfladığını fark edeceksiniz. Ancak bu tür geçiş süreçleri uzun sürmez, kişiden kişiye değişse de bir kaç gün ila bir hafta arasında sürebilir. Ancak tel kalınlığı çok sık değiştirirseniz tuşeniz bocalayabilir, aklınızda olsun.

Tel kalınlığı değiştirildiğinde gitarda bazı ayarların tekrar yapılması gerekebilir. İnce bir setten kalına geçildiğinde gitar sapına binen kuvvet artacağından gitar klavyesi iç bükey bir pozisyon alma eğilimine girecektir. Kişisel tercihler farklılık gösterse de genellikle bir miktar içbükeylik tercih edilen bir durumdur. Ancak fazlası, 3. ve 15. perdeler arasında tel yüksekliğinin gereğinden fazla olmasına ve bazı durumlarda 12. veya 15. perdelerden yukarısında çarpmaların (bızlama!) ortaya çıkmasına sebep olabilir. Bu durumda sap çeliği (truss rod) ile sap ayarı yapmak (ya da yaptırmak-bilmiyorsanız kurcalamayın!) gerekecektir. Tel kalınlığı değişiklikleri sabit eşikli gitarlarda sadece sap ayarı ile atlatılabilecekken tremolo sistemi olan gitarlarda genellikle alt eşik, tel yüksekliği ve entonasyon ayarı da gerekebilecektir. Kilitli köprü sistemleri olan gitarlarda bu tür değişimlerde ayarları tekrar yapmak biraz zahmetli olabilir. Nitekim arkadan yaylarla gerdirilmiş tremolo sistemine binen yük farklılaşacağından ince telden kalına geçildiğinde köprü öne doğru gelecek, entonasyon ayarı bozulacak ve tel yüksekliği de artacaktır. Tersi durumda, yani kalından inceye geçildiğinde ise tersi yaşanacak, tremolo sistemi geri doğru kaçacaktır. Her durumda tremolo sistemindeki yayları, tel yüksekliğini ve entonasyonu yeniden ayarlamak (ayarlatmak-bilmiyorsanız kurcalamayın demiş miydim?) gerekecektir.

Funk, blues, rock, metal gibi türleri çalıyorsanız ve aksini tercih etmek için haklı bir sebebiniz yoksa 009 ya da 010 kalınlıktaki setleri kullanmanız yerinde olacaktır. Bu türlerde sıkça bending yapıyor olacağınızdan kalın tellerden hele de sol teli sarımlı olan 012, 013 gibi setlerden uzak durmanız mantıklı olacaktır. Oysa vibrato ve bending gibi tekniklerin çok az kullanıldığı veya hiç kullanılmadığı caz tarzında çalıyorsanız 011 veya daha kalın setleri tercih etmeniz yerinde olacaktır. Nitekim cazda sustain elde etmek için overdrive/distortion gibi high gain’li tonlar kullanmayacak, sustain’i gitardan ve tellerden alacaksınız. Temiz tonlarda hızlı penalama ve sweep arpejleri kalın tellerde yapmak daha kolay olacak ve daha dolgun, cazda tercih edilen mat/koyu tonları elde edebileceksiniz.

Önceki paragrafta funk stili için de 009 veya 010 kalınlık tavsiye etmiştim ama mutlaka istisnaları olabilir. Sıklıkla stacatto (kesik kesik çalmak) veya mute (sağ veya sol el ile susturulmuş) notalar çalıyorsanız tellerin penaya daha sert bir şekilde tepki vermesini isteyebilirsiniz. Bu durumda funk çalarken 011 veya daha kalın setleri tercih edebilirsiniz.

Jimi Hendrix veya Guns’n Roses çalanlar bilirler. Bu elemanlar yarım ses düşük akort düzeni ile çalarlar. Hendrix babanın gerekçesini kestiremiyorum ama GnR’da solistin daha rahat söyleyebilmesini sağlayabilmek için olduğu kuvvetle muhtemel. Nitekim ben de bir dönem sahnede vokal performansımı arttırmak için bazı şarkıları yarım ses düşük akortla çalıyordum. Böyle bir durumda tellerin gerginliği daha düşük olacağında bir üst kalınlıktaki set tercih edilebilir.

Metal ve türevlerinde sadece E telinin D’ye düşürüldüğü Drop D veya tüm tellerin iki tam sese kadar aşağı çekilmesi durumlarında daha kalın teller tercih edilebilir. 009 veya 010 gibi tel setleriyle akordu iki tam ses aşağı düşürürseniz teller aşırı gevşek bir hal alacağını ve düzgün bir entonasyon elde etmenin nerdeyse imkansız olacağını göreceksiniz. Bu durumda 011 veya daha kalın tel setleri tercih edilebilir. Bu tür sert müzik tarzlarında bu iş o kadar popüler oldu ki bazı markalar sap uzunluğu ve nota aralığı bas gitarla, gitar arasında kalan ‘bariton’ gitarı piyasaya sürdü.

Bazıları alt tellerin yumuşak, kalın tellerin ise daha sert olmasını isteyebilir. Bunun için bazı tel üreticilerinin Super Light Top/Regular Bottom veya Light Top/Heavy Bottom gibi alternatif setleri de mevcut. Bu durumda ince tellerle sololarda sıklıkla kullandığınız bending gibi teknikleri kolayca icra edebilir çoğunlukla ritm gitar ve riff çalımı sırasında daha gergin, sıkı tellerle performansınızı arttırabilirsiniz.

Elektrik gitarda tel boyu yani alt eşik, ile üst eşik arasındaki net mesafe gitar tiplerine göre farklılık gösterebiliyor. Yaygın olarak kullanılan iki ölçü var. Fender tipi gitarlarda tel boyu (scale length) 25½ inç iken Gibson tipi gitarlarda 24¾ inç oluyor. Aradaki fark bizim ölçeğimizle 2 cm civarında. Bu da daha kısa tel boyu ölçüsüne sahip Gibson tipi gitarlarda tel gerginliğinin daha az olmasını ve dolayısıyla daha yumuşak bir hissiyat olmasını sağlıyor. Bu durumda Gibson tipi gitarlarda 010 set kullanmanın hissiyat açısından Fender’lerde 009 kullanmaya denk düştüğünü söylemek sanıyorum yanlış olmaz.

Günde iki saat veya daha uzun süre çalıyorsanız alt üç teli 15 günde, kalın telleri ayda bir değiştirmekte fayda var. Bütçesi kısıtlı olan arkadaşlarımız belki süreyi daha uzun tutabilir ancak aylarca telleri değişmemiş bir elektrik gitarda doğru bir entonasyon elde etmeyi unutun. Paslanan oksitlenen tellerin sürtünmeyi arttırarak performansı zorlaştırması ve perde demirlerini eritmesi de cabası.